در سال‌های اخیر، نشانه‌هایی از ضعف و گاه فروپاشی ارتباطات کلامی در خانواده‌های ایرانی به چشم می‌خورد؛ پدیده‌ای که روان‌شناسان از آن با عنوان «افول فرهنگ گفتگو» یاد می‌کنند. در شرایطی که رسانه‌های دیجیتال، شبکه‌های اجتماعی و فشارهای اقتصادی جای روابط چهره‌به‌چهره را گرفته‌اند، گفتگوی واقعی در بسیاری از خانه‌ها به امری نادر و گاه فراموش‌شده تبدیل شده است.
بررسی‌های میدانی پژوهشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که میانگین زمان مکالمه روزانه اعضای یک خانواده ایرانی در شهرهای بزرگ، کمتر از ۳۰ دقیقه است؛ رقمی نگران‌کننده که حاکی از گسست عاطفی درون خانواده‌هاست. این کاهش ارتباط نه‌تنها موجب سوءتفاهم‌ها، تعارض‌های پنهان و افزایش فاصله میان نسل‌ها شده، بلکه یکی از علل اصلی رشد اضطراب، افسردگی، فرار نوجوانان از خانه و کاهش مهارت‌های اجتماعی در نسل جدید تلقی می‌شود.
یکی از عوامل اصلی در این روند، تغییر سبک زندگی و گرایش خانواده‌ها به مصرف‌گرایی، ساعت‌های کاری طولانی، ترافیک شهری و همچنین وابستگی روزافزون به تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی است. بسیاری از والدین ترجیح می‌دهند فرزندانشان را با تبلت یا موبایل ساکت نگه دارند تا اینکه با آن‌ها گفت‌وگو کنند. از سوی دیگر، نوجوانان نیز بیش از آنکه به والدین اعتماد کنند، پاسخ سؤالات خود را از اینترنت دریافت می‌کنند.کارشناسان حوزه خانواده معتقدند که بازسازی فرهنگ گفتگو باید به یکی از اولویت‌های آموزش‌های عمومی، رسانه‌ای و حتی مدرسه‌ای تبدیل شود. پیشنهاد می‌شود نهادهایی همچون آموزش و پرورش، صدا و سیما و وزارت ارشاد با تولید برنامه‌های جذاب و آموزشی، فرهنگ گفت‌وگو را از سطح نظری به زیست روزمره مردم بازگردانند.
در نهایت، آینده سرمایه اجتماعی ایران در گرو تقویت بنیان خانواده است؛ و هیچ عنصری چون «گفت‌وگوی سالم» نمی‌تواند این بنیاد را نجات دهد.
اسماعیل کریمیان
مدیرمسئول پایگاه خبری اقتصاد کشور
