خردادماه همیشه ماه پرچالشی برای خانوارهای ایرانی بوده است؛ از یک‌سو دمای هوا رو به افزایش است و از سوی دیگر، دمای بازار نیز. خرداد ۱۴۰۳ هم از این قاعده مستثنا نیست. قیمت برخی کالاهای مصرفی در همین ماه رشدی ۱۰ تا ۱۵ درصدی داشته‌اند. «شیر پرچرب»، «برنج داخلی»، «مرغ تازه»، «پوشک بچه»، «پنیر» و حتی «ملزومات بهداشتی» در صدر این فهرست قرار دارند.
اما این تورم نه فقط در آمار، که در جان و استخوان مردم دیده می‌شود. معلمان، کارمندان، بازنشستگان و حتی کارگران با حداقل دستمزد، هر ماه بخشی از سفره خود را کوچک‌تر می‌کنند و بخشی از اولویت‌های مصرفی خود را حذف. آنچه امروز در کوچه و بازار ایران جریان دارد، چیزی فراتر از آمارهای رسمی است؛ تغییرات تدریجی در الگوی مصرف، سبک زندگی و حتی روابط درون خانواده‌ها.
به گزارش میدانی خبرنگار «اقتصاد کشور» در مناطق مختلف تهران و کرج، بسیاری از خانواده‌ها به سمت خریدهای گروهی و مشارکتی رفته‌اند. «سه خانواده با هم گوشت می‌خرند و تقسیم می‌کنند.» این جمله‌ای است که در گفت‌وگو با یکی از خریداران در بازار تره‌بار آزادگان تهران شنیدیم. مشابه این رفتار در بسیاری از شهرهای کشور نیز در حال ظهور است.
از سوی دیگر، فروشگاه‌های آنلاین شاهد افزایش چشم‌گیر در سفارش‌های هدفمند و مقایسه‌محور هستند. خانواده‌ها پیش از خرید، از چند پلتفرم قیمت می‌گیرند، با دیگران مشورت می‌کنند و سپس تصمیم می‌گیرند. یکی از مدیران فروشگاه اینترنتی مطرحی می‌گوید: «تعداد سبدهای خریدی که فقط یک قلم کالا دارند بالا رفته است. مردم دقیق‌تر و محافظه‌کارتر خرید می‌کنند.»
اما در کنار آثار منفی و فرسایشی تورم، یک وجه مثبت هم کم‌کم در حال شکل‌گیری است: افزایش سواد مالی در بین مردم. خانواده‌ها بیش از گذشته درباره برنامه‌ریزی مالی، دخل‌وخرج، صرفه‌جویی و سرمایه‌گذاری خرد صحبت می‌کنند. این موضوع به‌ویژه در میان زنان خانه‌دار و مادران خانواده مشهود است. یکی از کارشناسان اقتصاد خانواده در دانشگاه الزهرا می‌گوید:
«تورم به‌اجبار، الگوی مصرف مردم را به‌سمت عقلانیت و کارآمدی سوق داده است. افراد کمتر اسراف می‌کنند، بیشتر فکر می‌کنند و برای آینده برنامه دارند.»
با این‌همه، نباید فراموش کرد که تورم مزمن، به‌مرور تاب‌آوری جامعه را می‌فرساید. آنچه امروز نیازمند توجه فوری سیاست‌گذاران است، نه فقط کنترل نرخ تورم از طریق سیاست‌های پولی، بلکه حمایت هدفمند از دهک‌های میانی و پایین جامعه است. گسترش کارت‌های خرید حمایتی، تقویت یارانه کالاهای ضروری، و ایجاد مشوق برای تولیدکنندگان داخلی از جمله راهکارهایی است که می‌تواند این فشار را تعدیل کند.
در نهایت، تورم صرفاً یک عدد یا شاخص نیست؛ یک وضعیت روانی، رفتاری و فرهنگی در زندگی مردم است. اگر با آن درست مواجه نشویم، نه‌فقط اقتصاد که اعتماد عمومی و انسجام اجتماعی نیز آسیب خواهد دید.
اسماعیل کریمیان – مدیرمسئول پایگاه خبری/تحلیلی “اقتصاد کشور”
