افزایش شتابان قیمت لبنیات در هفتههای اخیر موجب شده که حتی بسیاری از خانوادهها با درآمد ثابت، ناچار به کاهش یا حذف لبنیات از سبد مصرفی خود شوند. نتیجه این فشار اقتصادی، کاهش تقاضا و بازگشت شیرهای فروشنرفته از فروشگاهها به کارخانههاست؛ پدیدهای که هم صدای مردم را درآورده و هم زنگ خطری جدی برای سلامت جامعه و آینده تولید لبنیات است.
به گزارش اقتصاد کشور به نقل از ایسنا، افزایش بیسابقه قیمت شیر در هفتههای اخیر، موجی از نارضایتی در میان مصرفکنندگان ایجاد کرده است. بسیاری از خانوارها بهدلیل فشارهای اقتصادی و بالا رفتن هزینهها، از خرید محصولات لبنی خودداری کرده یا میزان استفاده را کاهش داده اند.
این افزایش قیمت که به علت مشکلات مختلفی از جمله افزایش هزینههای تولید، نوسانات قیمت خوراک دام و افزایش نرخ دلار ایجاد شده، فشار زیادی به بودجه خانوارها وارد کرده و منجر به تغییر عادات خرید مردم شده است. در همین راستا، بر اساس برخی خبرهای منتشر شده، شاهد بازگشت محصولات لبنی به واحدهای تولیدی و کاهش چشمگیر تقاضا در بازار هستیم.
طبق آمار منتشرشده، سرانه مصرف لبنیات در ایران از حدود ۱۳۰ کیلوگرم در سال ۱۳۸۹ به حدود ۵۵ کیلوگرم در سالهای اخیر سقوط کرده است؛ یعنی افتی حدود ۵۸ درصدی و در عین حال، وزارت بهداشت و رسانههای تخصصی حوزه سلامت میگویند ایرانیها اکنون حدود ۹۰ کیلوگرم کمتر از سرانه جهانی لبنیات مصرف میکنند؛ شکافی که بهطور مستقیم با سلامت استخوان، پوکی استخوان در سالهای آینده و هزینههای درمانی گره میخورد.
در این زمینه دیگر آینه عبرت دنیا شدیم که با تورم ۱۳۰ درصدی لبنیات در سه ماه، محصولات از فروشگاهها به کارخانهها بازمیگردند.
بر اساس آخرین دادههای مرکز آمار از تورم مصرفکننده، در آبانماه تورم ماهانه به ۳.۴ درصد، تورم نقطه به نقطه ۴۹.۴ درصد و تورم سالانه نیز به ۴۰.۴ درصد رسید. با وجود این اعداد آمارهای بخش خوراکی بسیار متفاوت است. در آبانماه تورم ماهانه اقلام به ۴.۷ درصد، نقطهبهنقطه به ۶۶ درصد و سالانه به ۴۶.۱ درصد رسیده که این مقدار در بخش خوراکی به ترتیب ۲.۶، ۴۱.۲، ۳۷.۵ درصد بوده است. بررسی جزء به جزء دادهها نشان میدهد که تورم نقطهبهنقطه شیر، پنیر و تخممرغ با ۴۸.۶ درصد را تجربه کردند.
در گفتوگویی که محمد فربد – سخنگوی اتحادیه فراوردههای لبنی – با ایسنا داشت نیز مطرح شد: با توجه به اینکه بیشتر خانوارهای ایرانی دارای درآمد ثابت هستند و حقوق آنها معمولاً سالی یک بار افزایش مییابد، افزایش قیمتها موجب ایجاد ناترازی میان درآمد و هزینه شده است. این وضعیت منجر به کاهش مصرف لبنیات در جامعه میشود. این موضوع نه تنها از منظر اقتصادی، بلکه از نظر سلامت عمومی جامعه نیز نگرانکننده است، زیرا کاهش مصرف لبنیات میتواند به بروز مشکلاتی مانند پوکی استخوان و کمبود جذب ریزمغذیها بینجامد.
افزایش ۵۲ درصدی قیمت شیرخام
وی به این نکته اشاره میکند که افزایش ۵۲ درصدی قیمت شیر خام، از ۲۳ هزار تومان به ۳۵ هزار تومان از درب دامداری، به افزایش قیمت لبنیات منجر شده است.
فربد توضیح میدهد که این افزایش قیمت، علیرغم میل صنعت لبنیات، اجتنابناپذیر بوده است. علت اصلی این افزایش، مجموعهای از عوامل اقتصادی و تولیدی است که شامل افزایش قیمت علوفه، عدم تخصیص بهموقع ارز ۲۸هزار و۵۰۰ تومانی برای واردات نهادههای دامی و مراجعه دامداران به بازار آزاد علوفه با قیمتهای بسیار بالاتر میشود.
فشار مضاعف به دامداران
به گفته سخنگوی انجمن لبنی ایران، علاوه بر این، بیماری تب برفکی که در برخی مناطق دامداریها شیوع یافته و به کاهش تولید شیر خام دامن زده است، مزید بر علت شده و وضعیت را پیچیدهتر کرده است. این عوامل در کنار یکدیگر، فشار مضاعفی به دامداران وارد کرده و در نهایت باعث افزایش قیمت شیر خام و به تبع آن، افزایش قیمت لبنیات در بازار شده است.
فربد در ادامه به این نکته اشاره میکند که افزایش قیمت شیر خام با توجه به نقش حدود ۶۰ درصدی آن در قیمت تمام شده محصولات لبنی باعث افزایش حدود ۳۰ درصدی قیمت محصولات می شود که کارخانجات بدلیل جلوگیری از شوک قیمتی آنرا علیرغم زیانی که به شرکتهای تولیدی وارد می کند تدریجا عملی میکنند. با این شرایط میتوان پیشبینی کرد که افزایش بیش از پیش قیمت محصولات لبنی در روزهای اخیر چندان دور از ذهن نخواهد بود.
محدود کردن صادرات شیرخشک
افزایش قیمتی که علاوه بر دور شدن محصولات لبنی از سفره مردم موجب شد تا واحدهای تولیدی برای جبران ضرر به تولید شیرخشک صنعتی و صادرات آن روی آوردند و با این شرایط شاهد افزایش صادرات شیرخشک صنعتی بودهایم.
در این خصوص سخنگوی انجمن لبنی ایران به این نکته اشاره میکند، اخیرا تمهیداتی برای محدود کردن صادرات شیر خشک از طریق افزودن بر تعرفه صادراتی صورت گرفته است که قطعا موجب توقف نسبی صادرات آن خواهد شد.
به گفته فربد، نکته مهم در این رابطه بر هم خوردن توازن بین درآمد و هزینه خانوار است که شرکتهای تولید کننده را نیز با مشکل مواجه کرده به طوریکه از ابتدای سال جاری تاکنون برآورد میشود حدود ۱۰ درصد از سرانه مصرف لبنیات کاسته شده است.
گلایه مردم از افزایش چند باره قیمت لبنیات
لبنیات تنها به آمار و ارقام محدود نشده و اثرات آن بهطور مستقیم در زندگی روزمره مردم قابل مشاهده است. بسیاری از خریداران میگویند لبنیات که تا همین چند سال پیش جزو اقلام ثابت سبد خانوار بود، حالا به خریدی حداقلی و گاه حذفشده تبدیل شده است.
بر اساس مشاهدات میدانی خبرنگار ایسنا از فروشگاهها، با وجود اینکه شیر و لبنیات از جمله کالای اساسی و لازم برای مصرف روزانه هستند اما این روزها خرید آن توسط مردم بسیار محدود شده است. صاحب فروشگاه گفت:« دیگر مردم همچون سابق از لبنیات استقبال نمیکنند و تا لحظه آخر امیدوار به فروش ماندیم اما در نهایت مجبور مرجوع کالاها شدیم».
در این میان مردم نیز از قیمتها و تغییر روزانه قیمت گلایه داشتند، مادری در سادهترین لحن و گفتار ممکن گفت:« امید داشتیم با وجود بالارفتن هزینهها بچه در مدرسه که شیر توزیع میشود از این نظر حداقل تامین شود،اما نشد! حالا هم که انقدر هر روز گران میشود که قدرت خرید پایین آمده چطور بخرم؟»
یکی از شهروندان در گفتوگو با ایسنا میگوید: «قبلاً هر هفته شیر، ماست و پنیر میخریدیم، اما حالا فقط اگر خیلی ضروری باشد شیر میگیریم. قیمتها آنقدر بالا رفته که مجبوریم از چیزهای مهمتر بزنیم.»
مرد میانسالی که بههمراه فرزندش برای خرید به فروشگاه آمده نیز با اشاره به تغییر الگوی مصرف خانوادهها میگوید: «حقوق ما ثابت است، اما قیمت لبنیات هر هفته تغییر میکند. وقتی دخل و خرج با هم نمیخواند، اولین چیزی که حذف میشود همین لبنیات است.»
نگرانیها تنها به معیشت محدود نمیشود؛ برخی خانوادهها از تبعات سلامت این وضعیت ابراز نگرانی میکنند. مادری که دو فرزند دانشآموز دارد، میگوید: «لبنیات برای بچهها ضروری است، اما وقتی هر روز گرانتر میشود، واقعاً نمیدانم چطور باید تأمینشان کنم. حتی امیدمان به شیر مدرسه هم از بین رفت.»
این گلایهها در حالی مطرح میشود که کارشناسان حوزه سلامت بارها نسبت به کاهش مصرف لبنیات و پیامدهای آن برای سلامت استخوانها و افزایش بیماریهای مرتبط هشدار دادهاند؛ هشدارهایی که به نظر میرسد زیر سایه گرانیهای مداوم، بیش از پیش جدی شده است.
بهای تمامشده شیر خام به حدود ۳۸ هزار تومان رسیده است
صراف – مدیرعامل اتحادیه گاوداران و دامداران صنعتی خراسان رضوی – در برنامه گفتوگوی ویژه خبری اظهار کرد: آنچه امروز به عنوان «بازار آزاد» مطرح میشود، در واقع همان سامانه بازارگاه است؛ چرا که زمانی که نهاده با قیمت مصوب به دست دامدار نمیرسد، عملاً همان قیمت آزاد محسوب میشود، چه خرید از سامانه باشد و چه از واسطههای خارج از آن.
وی افزود: تمام فرآیند سامانه بازارگاه در اختیار وزارت جهاد کشاورزی است و اینگونه القا میشود که دامداران از خارج از سامانه اقدام به خرید میکنند، در حالی که این موضوع یک بحث انحرافی است. مسئله اصلی، دسترسی محدود دامداران به نهاده با قیمت مصوب است.
صراف با اشاره به افزایش شدید قیمت نهادهها گفت: طی روزهای اخیر قیمت کنجاله سویا به بیش از ۳۷ تا ۳۸ هزار تومان در هر کیلو رسیده، در حالی که نرخ مصوب آن حدود ۱۱ هزار و ۳۰۰ تومان است. این جهش قیمتی نه ناشی از تصمیمات استانی است و نه در اختیار دامداران قرار دارد، بلکه یک مسئله ملی و حاصل ضعف مدیریت در حوزه نهادههای دامی است.
مدیرعامل اتحادیه گاوداران صنعتی خراسان رضوی با تأکید بر پیامدهای این وضعیت تصریح کرد: نتیجه این شرایط، افزایش کشتار دامهای مولد است که زنگ خطری جدی برای آینده تولید محسوب میشود و در سالهای آتی میتواند کشور را با بحران مضاعف در تأمین محصولات دامی مواجه کند.
وی در ادامه درباره قیمت تمامشده شیر خام گفت: بهای تمامشده تولید شیر خام در شرایط فعلی به حدود ۳۷ تا ۳۸ هزار تومان در هر کیلو رسیده است، اما دامداران هیچگاه امکان قیمتگذاری بر اساس هزینه تمامشده بهعلاوه سود متعارف را نداشتهاند.
صراف افزود: برخلاف بسیاری از صنایع که قیمتگذاری آنها بر مبنای هزینه تمامشده و سود مشخص انجام میشود، دامداران همواره خارج از این چارچوب فعالیت کردهاند و عملاً زیان خود را از اصل سرمایه و تولید پرداخت میکنند. به بیان دیگر، دامدار در حال پرداخت یارانه پنهان به جامعه است.
وی در پایان تأکید کرد: هرچند این موضوع برای دامداران از منظر تأمین امنیت غذایی کشور افتخارآمیز است، اما تداوم این روند میتواند منجر به تعطیلی واحدهای دامداری و آسیب جدی به تولید در استان و کشور شود.
