سرمایه‌های خواب‌زده در خانه‌های مردم؛ بیدارباش اقتصادی برای جهش تولید

در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳، نشانه‌های جدی‌تری از مطالبه عمومی برای مشارکت مردم در تولید دیده می‌شود. بازارها کم‌کم از رکود فروردین فاصله گرفته‌اند و فعالیت‌های اقتصادی رنگ جدی‌تری به خود گرفته‌اند. اما یک پرسش اساسی همچنان باقی‌ست: با وجود سرمایه‌های پراکنده در دست مردم، چرا چرخ‌های تولید به شکل شایسته نمی‌چرخد؟

تحقیقات میدانی “اقتصاد کشور” نشان می‌دهد حجم قابل توجهی از منابع مالی در قالب سپرده‌های بانکی راکد، طلا و ارز خانگی، و املاک بلااستفاده در اختیار خانوارهای طبقه متوسط قرار دارد. بنابر برآوردهای غیررسمی، حدود ۲۵۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه خرد در کشور، یا خارج از چرخه اقتصادی است یا با بهره‌وری بسیار پایین در بازارهای غیرمولد جریان دارد.

کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر تنها ۲۰ درصد از این سرمایه‌ها به بخش‌های تولیدی – به‌ویژه صنایع کوچک، مشاغل خانگی و طرح‌های تعاونی– تزریق شود، جهشی معنادار در تولید ملی حاصل خواهد شد. اما مشکل اصلی، نبود زیرساخت‌های اعتمادسازی، شفافیت اطلاعات، و نبود نهادهای واسط مطمئن برای مدیریت این منابع است.

تجربه برخی کشورها مانند هند، بنگلادش و حتی ترکیه نشان داده که تشکیل صندوق‌های محلی سرمایه‌گذاری، پلتفرم‌های اعتباردهی مردمی (Crowd Lending) و تعاونی‌های دیجیتال می‌تواند مسیر انتقال سرمایه‌های خرد به تولید را هموار کند. در ایران نیز حرکت‌هایی آغاز شده است، اما همچنان در ابتدای راه است.

در شهرستان بروجرد، یک نمونه موفق از تجمیع سرمایه‌های مردمی برای راه‌اندازی یک کارگاه بسته‌بندی گیاهان دارویی دیده می‌شود. مدیر این طرح می‌گوید: «ما از ۴۲ خانوار، هرکدام یک سهم ۱۰ میلیون تومانی دریافت کردیم و با مجموع ۴۲۰ میلیون تومان، کارگاه را راه‌اندازی کردیم. الان برای ۱۸ نفر اشتغال‌زایی کرده‌ایم و محصولات‌مان به کرمانشاه، تهران و اصفهان ارسال می‌شود.»

مساله مهم دیگر، نقش دولت در تسهیل این فرایند است. اگر نهادهای دولتی به جای دخالت مستقیم، نقش نظارت، تضمین امنیت سرمایه‌گذاری و تسهیل مجوزها را برعهده بگیرند، مردم اعتماد بیشتری برای ورود به چرخه تولید خواهند داشت. همچنین ایجاد صندوق‌های ضمانت بازپرداخت برای پروژه‌های کوچک‌مقیاس، می‌تواند ریسک را کاهش دهد و مشارکت عمومی را افزایش دهد.

به باور بسیاری از تحلیلگران، شعار «جهش تولید با مشارکت مردم» زمانی به بار خواهد نشست که مردم حس کنند حضورشان در تولید، هم سودآور است، هم افتخارآفرین و هم پایدار. بیرون کشیدن سرمایه‌های خوابیده، مهم‌ترین آزمون نظام اقتصادی ایران در ماه‌های آغازین سال ۱۴۰۳ خواهد بود.

اسماعیل کریمیان – مدیرمسئول پایگاه خبری/تحلیلی “اقتصاد کشور”