به گزارش اقتصاد کشور به نقل از خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، توجه به تولید و مصرف گیاهان دارویی در کشور از اهمیت ویژهای برخوردار است به‌گونه‌ای که در اسناد بالادستی کشور نیز به این موضوع تاکید شده است، به عنوان مثال در بند دوازدهم سیاستهای کلی سلامت این موضوع آمده است، حتی در ماده ۵ سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی نیز بر افرایش تولید و مصرف گیاهان تأکید شده است، اما متأسفانه متولیان امر تا به حال توجه چندانی به این مقوله نداشته‌اند، به طوری که در شرایط فعلی سهم ایران از تجارت جهانی گیاهان دارویی نزدیک به صفر است.
در سال ۲۰۲۲ ارزش بازار جهانی انواع گیاهان دارویی نزدیک به ۱۵۲ میلیارد دلار برآورد شده است و پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار جهانی گیاهان دارویی تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۸.۵ درصد رشد داشته باشد و در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی به مبلغی در حدود ۵۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید، که حاکی از آن است که در سالهای آینده تقاضا برای گیاهان دارویی افزایش یابد. همچنین ارزش بازار دارویی کشور نزدیک ۱۲۰ هزار میلیارد تومان است.
ایران کشوری پیشرو و دارای رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی بوده و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته‌شده جهانی است. تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود ۸۰۰۰ گونه است که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. در ایران بیش از ۲۳۰۰ گونه از گیاهان دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی – بهداشتی هستند و ۱۷۲۸ گونه از این گیاهان به‌عنوان گیاهان بومی ایران محسوب می‌شوند که تنها در این سرزمین می‌رویند که به‌عنوان یک ظرفیت انحصاری برای کشور محسوب می‌شود.
سطح زیرکشت گیاهان دارویی در کشور حدود ۲۶۰ هزار هکتار است که ۲۰ درصد آن به‌صورت دیم کشت می‌شود و مابقی آبی است، که از آن ۴۰۰ هزار تن محصول برداشت می‌شود و متوسط عملکرد آن ۱.۵۴ تن در هر هکتار است.
در طرح جهش تولید در دیمزارهای کشور نیز به کشت گیاهان دارویی توجه ویژهای شده، به‌گونه‌ای که پیش‌بینی شده بود در سال سوم یعنی سال کنونی اجرای این طرح، سطح زیرکشت گیاهان دارویی به ۱۸۰ هزار هکتار و در سال پنجم نزدیک به ۳۰۰ هزار هکتار برسد. این اعداد و ارقام نشان از توانمندی و ظرفیت بالای کشور دارد که تاکنون مغفول مانده است. اما متأسفانه اکنون نزدیک به ۱۸ هزار هکتار انواع گیاهان دارویی زیر چتر حمایتی این طرح قرار دارد که ۹۰ درصد کمتر از سطح پیش‌بینی شده است.
در کشور حداقل ۲۰.۷ میلیون هکتار اراضی مستعد برای کشت دیم وجود دارد. لذا بهتر است در دیمزارهای کم بازده، گیاهان دارویی چندساله و سازگار با شرایط دیم کشت کرد. کاشت گیاهان دارویی دیم در این مناطق نه‌تنها پوشش گیاهی ایجاد می‌کند، بلکه از فرسایش خاک در اثر شخم‌های مکرر سالانه نیز جلوگیری می‌کند. رواج کاشت دیم گیاهان دارویی در مناطق کم‌بازده و شیب‌دار، موجب تحول در حفظ و احیای اکوسیستم‌های زراعی دیم کشور می‌شود. مطابق برآوردهای صورت گرفته، کشور حتی توانایی کشت بیش از یک میلیون هکتار گیاهان دارویی را دارد که می‌تواند بیش از یک میلیون تن تولید داشته باشد که علاوه بر نیاز داخل، بازار خارجی را هم تصاحب کرده و در این زمینه ارزآوری داشته باشد و حتی در چتر حمایتی طرح جهش تولید در دیمزارهای کشور نیز قرار گیرد و از مزایای حمایت نهادهای و آموزشی-ترویجی این طرح بهرهمند شود.
اما متأسفانه وزارت جهاد کشاورزی، خصوصاً معاونت‌های مربوطه یعنی معاونت زراعت و معاونت باغبانی در این زمینه همکاری لازم را انجام نمیدهند. با توجه به اینکه طرح جهش تولید در دیمزارهای کشور در زیربخش زراعت قرار گرفته و کشت دیم گیاهان دارویی در زیربخش باغبانی، لذا این دو بخش با یکدیگر تعارض همکاری دارند. لیکن بهتر است کشت گیاهان دارویی از ذیل معاونت باغبانی خارج و به معاونت زراعت واگذار شود تا با موضوع مهم کشت دیم گیاهان دارویی ذیل مدیریت واحد کشت دیم پیگیری شود و لازمه‌ی مدیریتی رشد تولید و استحصال گیاهان دارویی تامین گردد.
مهدی اکبری- سیاست‌پژوه اقتصاد کشاورزی
