به گزارش اقتصاد کشور به نقل از خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، بر خلاف بسیاری از کشورهای دنیا، تامین آب شرب در ایران با کیفیت برای تک تک مردم از راهبردهای حاکمیت است و نگاهی به شاخص‌های آب رسانی شهری و روستایی پس از انقلاب اسلامی نیز این مسئله را تایید می‌کند.
بر اساس به‌روزترین آمار از شاخص آب رسانی در ایران که در شهریورماه سال ۱۴۰۲ محاسبه شده است، ۹۷.۷۶ درصد از جمعیت ایران به آب شرب پایدار دسترسی دارند و این شاخص در ایران از بسیاری از کشورهای دنیا نظیر ایالات متحده آمریکا، روسیه، دانمارک، ایتالیا، پرتغال و سوئیس بیشتر است.
این آمار آب رسانی در شرایطی به ثبت می‌رسد که کشور ما در یک منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و همواره محدودیت منابع آبی جزو مهمی از مسائل شهرها و روستاهای کشور بوده است.
با توجه به شرایط کنونی یکی از راهبردهای منتخب در حوزه خدمات آبرسانی، رویکرد حل مسئله آب به صورت روستا به روستا و شهر به شهر است.
در این راستا در ۲ سال گذشته پروژه‌های متعددی افتتاح شده که از جمله آن می‌توان به طرح آبرسانی غدیر، طرح آبرسانی سنندج، پروژه آبرسانی به شهرکرد، پروژه آبرسانی به همدان، سامانه آبرسانی به دریاچه آرومیه، سامانه آبرسانی بوشهر، طرح انتقال آب از سراف به جم، تکمیل آبرسانی سد کهیر، طرح خط پشتیبان آب رسانی به یزد و تکمیل آبرسانی ۳۰۰۰ روستا در قالب جهاد آبرسانی اشاره کرد.
علاوه بر توسعه زیرساخت، افزایش منابع از دیگر راهبردهای مقابله با تنش آبی است. در این راستا، تکمیل پروژه‌های تصفیه‌خانه فاضلاب و تولید پساب به منظور استفاده در برخی از مصارف در دستور کار قرار گرفته است.
تصفیه فاضلاب شهری و استفاده مجدد برای مصارف سایر مشترکان از جمله صنایع و فضای سبز، امری مرسوم در دنیاست که می‌تواند به کاهش مصارف آب سطحی و زیرزمینی ختم شود.
بر اساس مصوبات شورای عالی آب و همچنین دستورالعمل بازچرخانی آب که سال گذشته به تصویب رسید، هم‌اکنون صنایع و فضای سبز حق استفاده از آب رودخانه و چاه‌ها را ندارند.
همزمان با این مصوبات، قراردادهای بیع متقابل برای راه‌اندازی تصفیه‌خانه فاضلاب توسط صنایع و شهرداری‌ها رو به افزایش است. در این نوع قراردادها، صنایع و شهرداری‌ها، هزینه سرمایه‌گذاری ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب را می‌پردازند و در عوض برای مدت طولانی نسبت به برداشت پساب تصفیه‌شده برای مصارف خود اقدام می‌کنند.
طی سال‌های اخیر بخش قابل توجهی از مشکلات آبی کشور به ویژه در بخش شرب ارتباطی به منابع نداشته و عدم توسعه مناسب زیرساخت دلیل شکل‌گیری مسائل آبی بوده است. به عنوان مثال در استان خوزستان با وجود دسترسی به عالی‌ترین منابع آب در سد دز، بخش قابل توجهی از شهرها و روستاها از دسترسی به منابع آب شرب مناسب محروم بودند. در این راستا تمرکز بر تکمیل زیرساخت آب در دستور کار قرار گرفت تا یکی از اضلاع تنش آب در کشور کنترل شود.
بر همین اساس، برای بررسی آخرین شرایط تامین آب شرب در سال گذشته و بررسی وضعیت در سال آبی پیش‌رو به سراغ اتابک جعفری، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور رفتیم تا پیرامون شرایط یاده شده با وی به گفت‌وگو بپردازیم.
مشروح این گفت‌وگو با این شرح است:
*یک میلیارد متر مکعب به ظرفیت شبکه آبرسانی کشور اضافه شد
فارس: طی ۲ دهه گذشته کشور ما عمدتا با خشکسالی مواجه بوده و سال آبی گذشته هم سومین خشکسالی پیاپی بود که ایران پشت سر گذاشت، در این شرایط برنامه دولت برای مدیریت تامین آب شرب چه محورهایی را در بر گرفته بود؟
جعفری: در کنار مصرف بی‌رویه آب و افزایش جمعیت، سرانه منابع آب تجدیدپذیر کشور کاهش یافته و در شرایط تنش آبی حکمفرما است. درک این شرایط سبب شد در ابتدای دولت سیزدهم و در هنگام رای اعتماد به دولت منتخب توسط مجلس شورای اسلامی، وزیر محترم نیرو، وعده‌هایی را در قالب یک برنامه چهار ساله ارائه دهد. ویژگی‌های اقلیمی، تداوم وضعیت کم بارشی و افزایش تقاضا برای آب شربِ بهداشتی سبب شد که طرح های آبرسانی به شهروندان در راس برنامه‌های بخش آب وزارت نیرو قرار بگیرد.
این طرح‌ها از طریق فراهم سازی آب بهداشتی، شاخص سلامت و امید به زندگی را در شهروندان افزایش می‌دهد. همچنین با تامین آب مورد نیاز برای شهرها سبب ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی می‌شود. در واقع طرحهای آبرسانی در دسته طرحهای رفاهی، سبز و محیط زیستی جای می گیرند.
فارس: اگر بخواهیم به صورت کمی بحث کنیم، طی سال‌های گذشته از فعالیت دولت سیزدهم، چه میزان آب به ظرفیت آب رسانی شرب کشور اضافه شده است؟
جعفری: میثاق ما با مردم و نمایندگان مجلس این بود که طی ۴ سال، ۹ درصد بر ظرفیت آب شرب بهداشتی کشور اضافه شود، این میزان یعنی حجمی معادل ۷۰۰ میلیون متر مکعب، اما تلاش خستگی ناپذیر در بخش آب و آبفای وزارت نیرو، این مقدار را به بیش از یک میلیارد و ۵۸ میلیون متر مکعب رسانید. یعنی عمکلرد دو سال نخست، ۵۰ درصد از وعده ۴ ساله فراتر رفته است. به بیان دیگر، راه چهار ساله در کمتر از دو سال طی شده است. با توجه به جزئیات برنامه تا پایان دولت و همچنین هدف ما برای ارتقای رفاه از مسیر آبرسانی ضریب تحقق وعده دولت در برنامه آبرسانی به ۳۰۰ درصد یعنی به حجم ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب خواهد رسید.
*۵۴ درصد از پروژه توسعه زیرساخت بازچرخانی آب تکمیل شد
فارس: یکی از مهمترین محورهای برنامه دولت در ابتدای فعالیت، مسئله بازچرخانی آب بود که رکن اصلی آن توسعه زیرساخت تصفیه و انتقال فاضلاب و پساب است. در این حوزه اقدامات به چه صورت پیش رفته است؟
جعفری: امر جمع آوری و تصفیه فاضلاب شهری علاوه بر الزامات و ضرورت‌های زیست محیطی و بهداشتی، به عنوان تامین کننده بخشی از منابع آب نامتعارف به شمار می آیند، بازچرخانی پساب کمک شایانی به پایداری تامین آب در مصارف گوناگون می‌کند. برنامه دولت سیزدهم، در این بخش شامل اجرای ۴۶ طرح با حجم یک میلیون و ۲۰۰ هزار متر مکعب در کشور بوده است. در حال حاضر از این مقدار ۶۴۷ هزار متر مکعب به بهره برداری رسیده است که حکایت از تحقق ۵۴ درصدی برنامه دارد. درپایان دولت و با بهره برداری از ۴۷ طرح دیگر، ضریب تحقق تعهدات وزارت نیرو در حوزه پساب و فاضلاب را به ۱۰۷ درصد خواهد رسید.
فارس: جهاد آبرسانی در تامین آب شرب سرفصل مجزایی به خود اختصاص داده و آبرسانی به ۱۰ هزار روستا را هدف گرفته است. با توجه به اهمیت این مسئله آخرین وضعیت طرح جهاد آبرسانی را تشریح می‌کنید؟
جعفری: در جهان، در امر آبرسانی به کانون‌های جمعیتی ، معمولا مناطق روستایی مورد کم توجهی قرار می‌گیرند. در ایران، توجه به مقوله عدالت آبی سبب شده است که سطح دسترسی روستائیان به آب آشامیدنی سالم در مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا در وضعیت بهتری باشد، ولی هنوز از ضریب دسترسی شهری کمتر است. همین تفاوت وزارت نیرو را بر آن داشت تا با اجرای طرح جهاد آبرسانی، شاخص های دسترسی به آب روستایی را جابجا کند و از ۸۲ درصد در ابتدای دولت به ۹۰ درصد در انتهای دولت برساند.
هم اکنون کوشش‌های انجام شده موجب گشته که ضریب دسترسی روستائیان عزیز به آب آشامیدنی سالم و بهداشتی به ۸۶.۶ درصد برسد. این درصورتی است که قرارداد بیع متقابل تا قبل از ١۴٠٠ چیزی حدود ٣۵ میلیون متر مکعب بوده و این در حالی است که طی ٢ سال گذشته به ٣٧٠ میلیون متر مکعب رسیده و در این حوزه یک کار عظیم صورت گرفته است.
*جزئیات جدید از تامین آب شرب سیستان و بلوچستان
فارس: یکی از مهمترین مسائل و ادبیات به کار رفته در ۵ سال اخیر، مسئله تنش آبی بوده است. روزگاری این ادبیات برای پوشش کم‌کاری‌های دولت به کار می‌رفت و مسئله آب به نزولات جوی ارتباط پیدا می‌کرد، در حالی که مسئله توسعه زیرساخت عامل عدم تامین منابع آب بسیاری از شهرها بود. طی ۲ سال گذشته برای پوشش تنش آبی شهرهای کشور چه اقداماتی صورت گرفته است؟
جعفری: در دوسال گذشته، با هدف جلوگیری از بروز تنش آبی در زمان پیک مصرف و از طریق بررسی موازنه تولید و مصرف آب در فهرست بلند شهرهای کشور، تعداد ۸۵ طرح اضطراری به اعتبار مورد نیاز ۱۹هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان برای ۳۰ استان کشور تعریف شده است که از سال ۱۴۰۱ به صورت هفتگی با حضور وزیر محترم نیرو مورد پایش قرار می‌گیرد. از طرحهای اضطراری شاخص می توان به مناطق تحت پوشش سدهای پنج گانه تهران، نهند(آذربایجان شرقی)، تهم(زنجان)، دوستی(مشهد)، رودبال(داراب – فارس)، نهرین(طبس-خراسان جنوبی)، چاه نیمه‌ها (سیستان و بلوچستان)، سد یامچی(اردبیل) اشاره کرد که خوشبختانه با اجرای طرحهای اضطراری به موقع، در حال حاضر تمام این شهرها تحت پوشش منابع پایدار آب قرار دارند.
فارس: سیستان و بلوچستان یکی از مسئله‌دارترین مناطق ایران در زمینه آب است، طرحهای انجام شده در این منطقه را نیز توضیح دهید؟
جعفری: استان سیستان و بلوچستان یکی از نقاط مهم کشور در حوزه تنش آبی است. در استان سیستان و بلوچستان، وزارت نیرو به موازات پیگیری حقابه هیرمند، مجموعه ای از اقدامات چند لایه را در سه بسته کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تعریف کرده است. در بسته کوتاه مدت حفر و تجهیز ۱۱۵ حلقه چاه در منطقه هامون هیرمند، شیله، حرمک و منطقه سیستان برنامه ریزی شده بود. اجرای سرجمع بیش از ۲۰۰ کیلومتر جاده دسترسی، خطوط لوله جمع آوری و انتقال آب و نیز خطوط برق رسانی به چاه‌ها، ایستگاه‌های پمپاژ و سامانه نمک زدایی از مهمترین اقدامات انجام شده در بسته کوتاه مدت است. در همین بخش اجرای سامانه نمک زدایی به ظرفیت ۱۰۰ هزار متر مکعب در روز در دستور کار قرار دارد.
*فرهنگ‌سازی در دستور کار آب و فاضلاب کشور است
فارس: طرحهای میان مدت و بلندمدت سیستان و بلوچستان در چه وضعیتی هستند؟
جعفری: طرح انتقال آب از آبخوان شرقی و نیز خط انتقال آب از دریای عمان به زاهدان و منطقه سیستان در بسته‌های میان مدت و بلند مدت جای می گیرند. علاوه بر پروژه های اضطراری در استان‌های پیش گفته، باهدف رفع نا ترازی بین مصارف و منابع و افزایش تاب آوری و پایداری آب شرب بهداشتی مشترکان در بقیه شهرهای کشور، نسبت به ساخت و ارتقا ۵۲ ایستگاه پمپاژ، ۱۷ طرح ارتقای کیفی، ساخت و بازسازی یک میلیون و ۲۹۷ هزار مترمکعب مخزن و اجرای ۱۷۹۸ کیلومتر خطوط انتقال اقدام شده است.
فارس: مسئله مدیریت مصرف در مدیریت منابع آبی نیز به اندازه پروژه‌های زیرساختی اهمیت دارد. در این حوزه چه اقداماتی در دستور کار قرار گرفته است؟
جعفری: فعالیت‌های مدیریت منابع و مصارف آبی بدون توجه به افکار عمومی و فرهنگ مردم کاری ناتمام و ناقص خواهد بود. در این میان بخش آب و آبفای وزارت نیرو اهتمامی مستمر به امر اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و آگاهی بخشی در زمینه مسائل آب کشور دارند. به نحوی که طی دو سال اخیر علاوه بر فعالیت های جاری و مستمر اطلاع رسانی از طریق رسانه های عمومی، شرکت های آب منطقه ای در قالب طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، تعداد ۵۳۷ نشست هم اندشی و آگاهی بخشی با نمایندگان بهره‌برداران از منابع آب و تشکل‌های مرتبط داشته‌اند.
همچنین طی این مدت بیش از یک هزار و ۳۰۰ نشست در زمینه فرهنگ سازی مسائل آب با مقامات اجرایی و ائمه جمعه، سازمان‌های مردم نهاد، و نمایندگان مجلس داشته‌اند. در این مدت تعداد ۳۶۵ برنامه از صدا و سیمای مراکز استان‌ها درخصوص مدیریت منابع و مصارف آب پخش شده است. همچنین در طرحِ ماندگارِ دانش‌آموزی نجات آب (داناب) بیش از دو میلیون و ۶۳۰ هزار دانش‌آموز زیر نظر مربیان و معلمان آموزش دیده در زمینه مسائل آب، آموزش دیده‌اند.
*حل مسئله جهت‌گیری فعلی دولت است
فارس: طی ۲ سال گذشته، مجموعه عوامل آبفا چه دشواری‌های برای تامین منابع آبی کشور داشتند و با چه حوادث غیر مترقبه‌ای مواجه شدند؟
جعفری: طی دو سال اخیر و در پی بروز خشکسالی و پدیده تغییر اقلیم در کشور، حوادث و رویدادهایی شکل گرفت که هر کدام وضعیت منطقه¬ای خاص از کشور را تحت تاثیر خود قرار داد. در همدان به دنبال بروز خشکسالی بی سابقه و اتمام ذخیره سد اکباتان، تامین آب شرب مردم با اخلال مواجه شد. برای حل اساسی این مشکل پروژه انتقال آب از سد تالوار به شهر همدان ظرف مدت کوتاهی اجرایی و وارد مرحله بهره برداری شد. در شهرکرد بروز بارش‌های سیل آسا، منابع تامین آب شهر را دچار مشکل کیفیت کرد که با همت و بسیج امکانات این مشکل در کمتر از دو هفته حل شد.
سیلاب جاده چالوس در تابستان ۱۴۰۲ یکی از اصلی ترین منابع آب شرب کلانشهر تهران یعنی سد امیرکبیر را از مدار بهره برداری خارج کرد. کار شبانه روزی آوار برداری در یک هفته انجام و یکی از تهدیدات جدی به وقوع پیوسته طی سالیان اخیر برای شهروندان پایتخت مدیریت و رفع شد.
